Trong y học cổ truyền, bệnh tai biến mạch máu não là hội chứng được miêu tả trong phạm vi chứng trúng phong.

Bệnh thường gặp ở người già, nguyên nhân do chức năng tâm, can, thận bị giảm sút gây âm hư, sinh đàm, phong động gây co giật, hôn mê.

Tai biến mạch máu não được chia thành: trúng phong kinh lạc, trúng phong tạng phủ, chứng thoát thuộc hư.

Dưới đây giới thiệu phân loại và cách chữa bệnh theo từng thời kỳ, từng thể bệnh theo y học cổ truyền.

1. Trúng phong kinh lạc:

Tương ứng với trường hợp liệt nửa người không có hôn mê.

• Triệu chứng: liệt mặt, lệch lưỡi bên lành, liệt 1/2 người, hoa mắt chóng mặt, thoáng mất ý thức, mạch huyền tế sác trong chứng âm hư hỏa vượng; xơ cứng động mạch thể câm thận âm hư; chân tay co quắp miệng sùi bọt, cử động lưỡi khó khăn, rêu lưỡi trắng dày, mạch phù hoạt hoặc huyền hoạt thuộc chứng phong đàm.
• Phương pháp chữa: tư âm tiềm dương, trừ đàm thông lạc.
• Các bài thuốc:

Bài 1: áp dụng trong trường hợp trúng phong kinh lạc do âm hư dương xung gồm: thạch quyết minh: 20g, câu đằng: 16g, kê huyết đằng: 16g, tang ký sinh: 16g, ngưu tất: 12g, cúc hoa: 12g, địa long: 12g, hà thủ ô: 12g.

Bài 2: bài “Bình can tức tức phong thang gia giảm” gồm: câu đằng: 16g, hy thiêm: 16g, thiên ma: 12g, bạch tật lê: 12g, cương tàm: 12g, ngô công: 12g, địa long: 10g, nam tinh: 8g.

Bài 3: áp dụng chữa chứng phong đàm dùng bài “Đạo đàm thang gia giảm” gồm: bán hạ chế: 8g, phục linh: 8g, đởm nam tinh: 8g, chỉ thực: 8g, cương tàm: 8g, bạch phụ tử: 8g, trần bì: 6g, toàn yết: 4g. Chú ý cây nam tử sao với mật bông cộn.

Ngoài ra có thể phối hợp châm ở huyệt bên nửa người liệt. Trường hợp cao huyết áp, xơ cứng động mạch thêm huyệt thái khê, tam âm giao, thái xung, nội quan. Trường hợp tắc mạch máu não thì thêm huyệt thái uyên, huyết hải.

2. Trúng phong tạng phủ:

Tương ứng tai biến mạch máu não có hôn mê.

a. Chứng bế:

Thể liệt cứng.

• Triệu chứng: tay nắm chặt, co quắp, răng nghiến chặt, khò khè, mặt đỏ, người nóng, không ra mồ hôi, đi ngoài phân táo, chất lưỡi vàng, rêu lưỡi vàng dày, mạch hoạt sác hữu lực.
• Phương pháp chữa: tức phong, thanh hỏa, tiêu đàm, khai khiếu.
• Các bài thuốc:

Áp dụng bài “Linh dương giác câu đằng ẩm gia giảm” gồm: câu đằng: 16g, uất kim: 8g, bán hạ: 8g, nam tinh chế: 8g, thiên trúc hoàng: 8g, xương bồ: 6g, hoàng liên: 4g, sừng dê tán nhỏ (uống riêng): 0,8g.

Trường hợp rêu lưỡi ứ đọng nhiều, đờm khò khè, gia thêm bối mẫu: 6g, trúc lịch: 60-80ml. Trường hợp táo bón thì gia thêm đại hoàng: 8g; miệng họng khô gia thêm thiên hoa phấn: 12g, sa sâm: 12g.

Ngoài ra có thể phối hợp châm tại nhân trung, liêm tuyền, thừa tương, thập nhị tinh.

b. Chứng thoát:

Thể liệt mềm.

• Triệu chứng: hôn mê mắt nhắm, mồm há, chân tay duỗi mềm, đái ỉa không tự chủ, ra nhiều mồ hôi, chân tay lạnh, sắc mặt trắng bệch, lưỡi nhạt, mạch trầm tế, trầm sác muốn mất,
• Phương pháp chữa: hồi dương âm, cứu thoái.
• Các bài thuốc:

Áp dụng bài “Sinh mạch tán gia giảm” gồm: mạch môn: 12g, long cốt: 12g, mẫu lệ: 12g, nhân sâm: 8g, ngũ vị tử: 8g, phụ tử chế: 8g.

Ngoài ra có thể phối hợp châm tại quan nguyên, khí hải, bách hội, nội quan, hợp cốc, tam âm giao.

3. Chữa di chứng của tai biến mạch máu não:

Điều trị nguyên nhân dẫn tới tai biến như: cao huyết áp, xơ cứng động mạch… là chính, áp dụng các bài thuốc bổ can thận, bổ khí huyết.

Phối hợp châm cứu, điện châm, thủy châm các huyệt trên mặt, chi bị liệt, xoa bóp hồi phục cơ tránh teo.

Đặc biệt phải động viên tinh thần người bệnh luyện tập để chữa trị và phục hồi.