Đơn bào Entamoba histolytica thuộc họ Entamoebidae, bộ Amoebida, ngành Protozoa.

1. Hình thể

Chu kì sống của amip chia làm 2 thời kì: thời kì hoạt động và thời kì nghỉ (kén). Tuy vậy nó có thể chuyển dạng hoạt động sang dạng nghỉ và ngược lại tùy theo điều kiện dinh dưỡng của môi trường cơ thể trong vật chủ. Dựa vào vật thể và sinh lý của E.hisstolytica, chia làm 3 thể:

• Thể hoạt động lớn: có kích thước 30-40 muycromet, sống trong vách của đại tràng, tăng trưởng tốt với điều kiện kỵ khí có thêm các vi khuẩn khác tìm thấy trong phân lỵ cấp. Soi tươi thấy Amip di động nhanh theo chiều nhất định. Ngoại sinh chất có màu trắng trong, còn nội nguyên sinh chất có chứa hạt nhỏ mịn và hồng cầu. Số hồng cầu này có kích thước không đồng đều và mức độ tiêu hóa không giống nhau. Sau khi nhuộm, nhân hiện lên rõ rệt, kích thước của nhân 5-6 muycromet. Nhiễm sắc thể ngopaij vi đều đặn và một nhân thể ở trung tâm nhân. Thể này dễ bị chết ngoài môi trường và không tạo được bào nang.
• Thể hoạt động nhỏ: kích thước 15-20 muycromet, sống trong lòng của đại tràng, nhân giống như thể Magna, nhưng ngoại nguyên sinh chất không phân biệt rõ với nội nguyên sinh chất và không chứa hồng cầu, được tìm thấy trong phân ngoài giai đoạn cấp tính.
• Thể kén: là thể được được tạo thành từ thể Minuta thể hoạt động nhỏ. Thể kén non có một nhân, nhưng khi trưởng thành có 4 nhân. Thể kén có hình ovan hoặc hình tròn, đường kính từ 10-14 muycromet, được bọc bởi 2 lớp vỏ. Sự tạo thành thể kén là tất yếu trong vòng đời của amip và đóng vai trò lây bệnh. Trường tìm thấy thể kén trong phân của người mang trùng không triệu chứng hay bệnh nhẹ. Bào nang amip tồn tại rất lâu ở ngoại cảnh kể cả khi điều kiện không thuận lơi. ở nơi khô, dưới ánh nắng mặt trời, bào nang sống được vài ngày, ở nhiệt độ 50 độ C, sống được 5 phút, ở nơi ẩm thấp trong bóng mát, trong nước bào nang sống được 1 -4 tuần.

2. Chu kì phát triển

Amip có hai chu kì phát triển: chu kì sinh bệnh và chu kì không sinh bệnh. Ngoài ra amip còn một giai đoạn ở ngoại cảnh: đất, nước, rau… trước khi xâm nhập vào vật chủ.

• Chu kì phát triển không gây bệnh: khi một người nuốt phải kén amip. Vách kén sẽ bị pH dịch tiêu hóa làm yếu đi, thể hoạt động có 4 nhân gọi là hậu bào nang sẽ chui ra ở ruột non, trên đường xuôi dần xuống ruột già nhân sẽ phát triển từ 4 nhân thành 8 nhân. Đến ruột già hậu bào nang 8 nhân sẽ phân thành 8 con amip, mỗi amip đấy chính là một thể minuta. Chu trình tiếp tục cho đến khi có đủ điều kiện sinh bệnh thì amip bắt đầu ăn hồng cầu.
• Chu kì phát triển gây bệnh: nhờ tác dụng của các enzym amip xâm nhập vào niêm mạc ruột già gaya tổn thương manh tràng, đại tràng lên, đại tràng sigma, ruột thừa. Tổn thương đầu tiên là những ổ loét nhỏ, ở niêm mạc. Phía trên hẹp, phía dưới rộng. Giữa các vết loét niêm mạc bình thường. Sau đó vết loét ăn sâu vào niêm mạc gây chảy máu, một số loét xuyên cơ gây thủng ruột, áp xe tại chỗ.