Bát cương là tám lương lĩnh chẩn đoán của u học cỏ truyền.Qua bát cương có thể biết được vị trí của bệnh ở nông hay sâu, trạng thái của người bệnh hàn hay nhiệt, xu thế của bệnh hư hay thực và bệnh thuộc âm hay dương.

Hư – thực là hai cương trong bát cương, chỉ vào sự thịnh suy của chính khí và tà khí. Tà khí thịnh là thực, chính khí suy là hư. Xét hư thực để quyết định điều trị bổ hay công.

• Hư chứng, thực chứng

Thực chứng: bụng đày chướng, đại tiện không thông, da nóng, tâm phiền, bệnh xảy ra ở người khỏe mạnh, bệnh mới hoặc tà khí hay khí huyết thủy dịch ứ trệ làm kinh lạc tác trở, huyết đọng khí trệ gây đau thũng chướng, mạch hữu lực, chất lưỡi chắc.

Hư chứng: kém ăn, bệnh mắc lâu, người thể chất yếu, mệt mỏi, gầy xanh, tự ra mồ hôi, hoặc ra mồ hôi trộm, da lạnh, đại tiện không cầm, mạch vô lực, chất lưỡi mềm, bệu nhạt, tiếng nói nhỏ, đứt đoạn.

• Hư thực lẫn lộn

Cả hai chứng hư và thực cùng xuất hiện, trong hư có thực và trong thực có hư: người gầy yếu đang mắc chứng bệnh mạn kèm thêm chứng có sốt, đau nhức mình mẩy, ngạt mũi, đau đầu, thúng thắng ho. Hoặc trên bệnh nhân sốt cao, tao kết nước tiểu đỏ lại vật vã, mê sảng, không muốn ăn uống, mệt nhọc.

• Một số chứng hư hay gặp

Khí hư: hơi thở ngắn, tiếng nói nhỏ, ngại nói, đoản hơi, tự hãn, đàu choáng, mệt nhọc, kém ăn, sa trực tràng, sa tử cung, thoát vị bẹn, mạch vô lực.

Khí thực: đau tức vùng ngực, khó thở, hơi ợ hơi, bụng chướng, đại tiện táo bón, khó đi, mót rặn.

Huyết hư: môi nhợt, sắc mặt trắng xanh, hồi hộp trống ngực, da dẻ khô, sáp, ít ngủ, kinh ít, loãng, trẩm kinh, hoa mắt chóng mặt.

Huyết thực: huyết ứ trệ ở kinh lạc gây đau có rút, ở cơ nhục thì nóng từng cơn, ra mồ hôi, ở thượng tiêu thì đau nhói vùng mạng sườn, vùng tim, ứ ở trung tiêu thì bụng đau một chỗ cố định, đại tiện phân đen, ợ hạ tiêu thì bụng dưới đau dữ dội, cự án.

• Phân biệt hư thực chân giả

Lâm sàng có thể gặp bệnh rất hư mà có hình thể thịnh. Bệnh gây ra bởi tình chí uất kết, no đói, mệt nhọc thất thường hay tiên thiên bất túc (hư) khi có  bệnh phần nhiều có sốt nóng, đại tiện bí, bụng chướng đầy, thao cuồng giống chứng thực.

Cũng có khi bệnh rất thực mà có trạng thái của hư như sốt cao, khát nước, miệng khô, môi khô, đầy bụng đau bụng, cự án, táo kết (thực) lại có chứng chân tay lạnh, mạch nhỏ yếu (hư).

coppy ghi nguồn: http://drugsofcanada.com

link bài viết: chẩn đoán bát cương (phần 3)