Lỵ trực khuẩn là một bệnh nhiễm trùng cấp tính đường tiêu hóa do trực khuẩn  shigella gây nên.

Trên lâm sàng, bệnh lỵ trực khuẩn biểu hiện bằng hội chứng lỵ: đau quặn bụng, mót rặn, tiêu chảy phân nhày máu kèm theo sốt, những trường hợp bệnh nặng bệnh nhân có hội chứng nhiễm trùng nhiễm độc. Biểu hiện lâm sàng đa dạng từ tiêu chảy thoáng qua đến điển hình có hội chứng lỵ. Bệnh lây theo đường tiêu hóa và phát thành dịch.

Trực khuẩn Shigella chiếm 5-15% các trường hợp tiêu chảy và là nguyên nhân chính gây tử vong do tiêu chảy ở các nướ đang phát triển. hiện nay tình trạng kháng thuốc của shigellla khá phổ biến trên thế giới và đây là nguyên nhân gây tăng tỉ lệ tử vong của bệnh.

1. Cơ chế bệnh sinh

   

• Trực khuẩn xâm nhập vào cơ thể qua đường tiêu hóa: qua miệng, dạ dầy do tính chất đề kháng acid shigella xâm nhập vào ruột non và đến ruột già, xâm nhập vào niêm mạc đại tràng và gây bệnh. Tại niêm mạc đại tràng trực khuẩn lỵ gây viêm xuất tiết, chảy máu, tiêu hủy tế bào niêm mạc đồng thời giải phóng nội độc và ngoại độc tố. Độc tố tác động lên toàn thân gây hội chứng nhiễm trùng nhiễm độc, các triệu chứng tim mạch và tiết niệu… tại chỗ độc tố tác động lên hệ thần kinh vận động, cảm giác thực vật gây các triệu chứng đau quặn, mót rặn, đại tiện nhiều lần, phân có nhày máu, mủ đôi khi có tiêu chảy đơn thuần
• Miễn dịch dịch thể sau khi bị nhiễm shigella có vai trò quan trọng, chủ yếu là loại IgA có tính đặc hiệu với typ huyết thanh và tồn tại trong máu 1-2 tuần sau khi bị bệnh. Đáp ứng miễn dịch tế bào trong và sau khi nhiễm shigella chưa được nghiên cứu kỹ, nhưng khảo sát trong phòng thí nghiệm cho thấy lympho mang các thụ quan Fe, các monocyte và Granulocyte có thể tiêu diệt shigella với sự hiện diện của kháng nguyên huyết thanh chống shigeella.

2. Giải phẫu bệnh

• Một số ít trường hợp thấy tổn thương ở ruột non, và dạ dày. Tuy nhiên tổn thương thường gặp ở đại tràng, nhất là đại tràng xuống, dại tràng sigma và trực tràng.
• Tổn thương niêm mạc đại tràng rộng, viêm phù nề lan tỏa xuất tiết, có thể có xuất huyết, có nhiều ổ tổn thương nông chứa hồng cầu, bạch cầu đa nhân trung tính và tế bào niêm mạc tổn thương.
• Thể nặng có thể thấy đám hoại tử, niêm mạc bám, xám, có màng giả, loét sâu từ lớp biểu mô tới lớp cơ. Bệnh để lại di chứng teo, hẹp lòng ruột, viêm đại tràng mạn tính. Các biệt gây thủng đại tràng viêm phúc mạc.
• ở trẻ em, nhiễm shigella nhóm A typ I có thể gây viêm đại tràng nặng và xuất hiện hội chứng tán huyết ure huyết cao do vỡ hồng cầu, lắng động cục fibrin gây bít tắc mạch máu cầu thận.